Bắc Kinh vừa đón Tết Nguyên đán trong bối cảnh đầy lo lắng, không có nhiều điều để ăn mừng. Mặc dù một số chuyên gia tại Mỹ cảnh báo về hậu quả nghiêm trọng đối với nền kinh tế Mỹ từ các mức thuế mới của Trump, thực tế cho thấy Trung Quốc mới là quốc gia đang phải đối mặt với khủng hoảng kinh tế.
Thời điểm mà Trump áp thuế mới thực sự là đòn đánh tàn khốc đối với Bắc Kinh. Kinh tế Trung Quốc đang ở trong tình trạng chao đảo với nhu cầu tiêu dùng yếu, thị trường bất động sản sụp đổ – lĩnh vực vốn chiếm phần lớn tài sản của người dân và là nguồn thu nhập hưu trí của thế hệ già – cùng với đó là khoản nợ khổng lồ của chính quyền địa phương mà không có khả năng thanh toán. Tình hình sẽ càng trở nên trầm trọng khi lực lượng lao động Trung Quốc già đi nhanh chóng, dẫn đến việc số lượng người lao động giảm, trong khi số người cần hỗ trợ ngày càng tăng. Theo Yi Fuxian, nhà khoa học tại Đại học Wisconsin-Madison, dân số thực tế của Trung Quốc thấp hơn 120 triệu so với con số chính thức của chính phủ, phần lớn trong số này là dân số trong độ tuổi lao động. Đà suy giảm này gần như không thể đảo ngược.
Một thập kỷ trước, Trung Quốc có thể chịu được tác động của các mức thuế quan. Nhưng hiện tại, một cuộc chiến thương mại toàn diện có thể đẩy nền kinh tế Trung Quốc đến bờ vực sụp đổ.
Chính quyền Trung Quốc đang gặp khó khăn trong việc đáp trả các mức thuế mới 10% mà Trump áp lên tất cả hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc. Đây là một cuộc chiến mà Bắc Kinh khó có thể thắng, khi Mỹ đã và đang tích cực đa dạng hóa chuỗi cung ứng của mình, giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Điều này càng trở nên đáng lo ngại khi tỷ lệ GDP của Trung Quốc phụ thuộc vào xuất khẩu cao hơn rất nhiều so với Mỹ, một yếu tố mà Trump hoàn toàn hiểu rõ.
Mặc dù Trung Quốc đã áp thuế đáp trả – 10% đối với than đá và khí tự nhiên hóa lỏng của Mỹ, 15% đối với dầu thô, thiết bị nông nghiệp và ô tô – nhưng tổng giá trị của các mặt hàng này chỉ khoảng 14 tỷ USD, một con số quá nhỏ so với tổng kim ngạch thương mại Mỹ – Trung. Quan trọng hơn, Trung Quốc đang hướng đến các gã khổng lồ công nghệ của Mỹ như Google, Intel và Nvidia với các cuộc điều tra nhằm gây áp lực. Tuy nhiên, khi không thể trả đũa bằng thuế quan tương xứng, Bắc Kinh buộc phải sử dụng các biện pháp hành chính, thể hiện sự đáp trả yếu ớt.
Trung Quốc có thể leo thang căng thẳng bằng cách phá giá đồng nhân dân tệ hoặc hạn chế xuất khẩu đất hiếm – nguyên liệu thiết yếu cho ngành công nghệ. Tuy nhiên, Bắc Kinh phải hết sức cẩn trọng. Phá giá đồng tiền có thể dẫn đến các biện pháp trừng phạt mạnh mẽ từ Mỹ, trong khi Trump đã chủ động tìm kiếm nguồn cung đất hiếm từ các quốc gia khác. Nếu không khéo léo, Trung Quốc có thể tự làm tình hình của mình tồi tệ hơn.
Căn bệnh cốt lõi của nền kinh tế Trung Quốc không chỉ là các vấn đề về thuế quan hay các chiến lược thương mại, mà là sự bất ổn sâu sắc trong chính mô hình kinh tế của nước này. Trung Quốc đã xây dựng nền kinh tế của mình dựa trên ba trụ cột chính: xuất khẩu, sự can thiệp mạnh mẽ của chính phủ và tăng trưởng dựa vào nợ. Tuy nhiên, mô hình này đang dần bộc lộ sự thiếu bền vững, đặc biệt khi đối diện với một số thách thức lớn như khủng hoảng dân số và sự cạnh tranh gay gắt từ các nền kinh tế khác. Ngay cả khi không tính đến các yếu tố này, Trung Quốc vẫn không có khả năng duy trì chiến lược xuất khẩu và nợ trong dài hạn mà không gặp phải những khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng. Sự phụ thuộc vào một mô hình phát triển không cân bằng đã khiến Trung Quốc đối mặt với nguy cơ mất đi vị thế trong hệ thống kinh tế toàn cầu.
Chiến lược thương mại của Donald Trump đối với Trung Quốc có thể được coi là một đòn đánh trực diện vào sự phụ thuộc vào mô hình thương mại không công bằng mà Trung Quốc đã duy trì trong suốt nhiều thập kỷ. Khác với các tổng thống Mỹ trước đây, những người đã thực hiện chính sách nhượng bộ với Trung Quốc, Trump đã quyết định thay đổi chiến lược và không khoan nhượng. Quan điểm của ông rất rõ ràng: “Rất đơn giản, nếu họ đánh thuế chúng ta, chúng ta sẽ đánh thuế họ.” Điều này thể hiện bản chất của cuộc chiến thương mại – Trung Quốc đã lợi dụng các quy định thương mại quốc tế, áp dụng thuế cao, trợ cấp cho doanh nghiệp và ép buộc chuyển giao công nghệ, trong khi vẫn được hưởng quyền tiếp cận gần như không giới hạn vào thị trường Mỹ. Chính quyền Trump đang cố gắng điều chỉnh lại cán cân quyền lực này, để không cho phép Trung Quốc tiếp tục hưởng lợi mà không đối mặt với các biện pháp đáp trả.
Việc hỗ trợ Trung Quốc có thể đã là một quyết định hợp lý trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, khi cả hai quốc gia đều đối mặt với những mối đe dọa lớn từ các thế lực khác. Tuy nhiên, bối cảnh hiện nay đã thay đổi. Trung Quốc không còn là một đồng minh mà đang trở thành một đối thủ tiềm tàng của Mỹ, với sự gia tăng căng thẳng về vấn đề Đài Loan và một quân đội đang ngày càng mạnh mẽ. Những ngày tháng quan hệ kinh tế cộng sinh giữa hai quốc gia này dường như đã qua, và việc khôi phục lại những điều kiện cũ là điều không thể. Nếu muốn duy trì quan hệ hợp tác, chắc chắn sẽ cần một sự thay đổi toàn diện trong cách thức hợp tác giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới này.
Sự giả tạo của nền kinh tế Trung Quốc ngày nay không thể che giấu được thực trạng nghiêm trọng của đất nước. Ngành công nghệ cao của Trung Quốc, bao gồm xe điện, pin, trí tuệ nhân tạo (AI) và chất bán dẫn, thường được xem là biểu tượng của sự mạnh mẽ và phát triển. Tuy nhiên, những ngành này chỉ chiếm 13% GDP của quốc gia, trong khi phần lớn nền kinh tế lại đang lâm vào khủng hoảng. Thị trường bất động sản, một trong những trụ cột kinh tế của Trung Quốc, đang sụp đổ nhanh chóng vì sự tồn tại của các “thành phố ma” và một đống nợ xấu khổng lồ. Điều này đẩy chính quyền địa phương vào tình trạng khốn đốn, khi họ không thể tìm ra giải pháp khả thi để trả nợ.
Bên cạnh đó, nền kinh tế tiêu dùng của Trung Quốc đang ở trong tình trạng trì trệ, khi người dân không còn chi tiêu mạnh mẽ như trước. Năng suất lao động cũng đang giảm sút, khiến cho việc duy trì tăng trưởng trở nên khó khăn hơn. Thêm vào đó, khoản tiết kiệm của người dân dần dần bị xói mòn, trong khi dân số ngày càng già hóa và phụ thuộc vào nguồn thu nhập từ việc nghỉ hưu. Thực tế này cho thấy rằng nền kinh tế của Trung Quốc không chỉ gặp khó khăn vì yếu tố bên ngoài mà còn vì sự bất ổn bên trong hệ thống của chính nó.
Hai thập kỷ trước, Thủ tướng Ôn Gia Bảo đã từng cảnh báo về sự mất cân đối trong nền kinh tế Trung Quốc, với các đặc điểm “không ổn định, thiếu phối hợp và không bền vững”. Và thực tế đã chứng minh ông hoàn toàn đúng. Tình hình hiện tại không chỉ là sự tiếp nối của những vấn đề cũ mà còn là một biểu hiện của sự nghiêm trọng hơn nhiều, khi mà các yếu tố cấu thành nền kinh tế đang bắt đầu suy yếu và không thể tiếp tục duy trì như trước.
Nguy cơ thực sự của Trung Quốc không chỉ đến từ các vòng thuế quan hiện tại mà còn từ những tác động tiếp theo nếu Trump quyết định tiếp tục gia tăng mức thuế lên 25%, mở rộng các hạn chế đối với các công ty Trung Quốc, hoặc kiểm soát chặt chẽ hơn xuất khẩu. Đó sẽ là đòn đánh mạnh mẽ vào nền kinh tế Trung Quốc, khiến Bắc Kinh thực sự phải đối mặt với tổn thất lớn. Mặc dù Trung Quốc có thể trụ vững trước các biện pháp hiện tại, nhưng sự leo thang của chiến tranh thương mại chắc chắn sẽ làm trầm trọng thêm tình hình.
Trên toàn cầu, các quốc gia không đứng im. Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ và Việt Nam đang nhanh chóng mở rộng sản xuất và nỗ lực thu hút dòng vốn mà các công ty toàn cầu đang rút ra khỏi Trung Quốc. Các tập đoàn lớn đang tái cấu trúc lại chuỗi cung ứng để giảm thiểu sự phụ thuộc vào Trung Quốc, làm cho triển vọng kinh tế dài hạn của quốc gia này càng trở nên ảm đạm hơn. Sự chuyển dịch này không chỉ là xu hướng ngắn hạn mà có thể sẽ kéo dài và đe dọa nghiêm trọng đến vị thế kinh tế của Trung Quốc.
Cuộc chiến thương mại này, dù mang tên Trump, thực chất không chỉ đơn giản là về ông. Nó phản ánh sự từ chối của Trung Quốc trong việc tham gia vào một hệ thống thương mại công bằng và bình đẳng. Cả thế giới giờ đây đang nhận ra điều này và không thể tiếp tục im lặng. Mỹ không rút lui khỏi cuộc chơi; họ chỉ đang điều chỉnh lại cán cân quyền lực đã tồn tại suốt nhiều thập kỷ. Trung Quốc, ngược lại, đã quá phụ thuộc vào sự mất cân bằng này để duy trì sự ổn định của nền kinh tế. Những ngày tháng đó đã qua và không thể quay lại.
Thuế quan của Trump chỉ là bước đầu trong cuộc chiến này. Nếu Bắc Kinh tiếp tục đánh giá sai về tình hình và không thay đổi chiến lược, họ có thể phải chứng kiến một kết cục đau đớn hơn, khi nền kinh tế của họ sụp đổ nhanh hơn họ tưởng.
Phạm Bạch Nhật: Việt Sóng TV
