Friedrich Merz, đắc cử trở thành Thủ tướng Đức vào đầu năm 2025 sau một cuộc khủng hoảng chính trị làm sụp đổ liên minh cầm quyền của Olaf Scholz, mang đến một làn gió mới nhưng đầy bất ổn cho nước Đức và cả Liên minh châu Âu (EU). Là một chính trị gia bảo thủ thuộc Liên minh Dân chủ Cơ đốc giáo (CDU), Merz được biết đến với quan điểm cứng rắn về kinh tế thị trường tự do, giảm thuế cho doanh nghiệp lớn, và lập trường hoài nghi về sự phụ thuộc vào Mỹ. Tuy nhiên, những chính sách và phong cách lãnh đạo của ông bị chỉ trích là thiếu linh hoạt, thiên vị giới tài phiệt, và có nguy cơ làm suy yếu sự đoàn kết của châu Âu trong bối cảnh khủng hoảng địa chính trị, đặc biệt là cuộc chiến Nga-Ukraine.
Merz lên nắm quyền trong thời điểm châu Âu đang đối mặt với nhiều thách thức: cuộc chiến Nga-Ukraine kéo dài, khủng hoảng năng lượng, và áp lực từ chính sách “Nước Mỹ trên hết” của Donald Trump. Thay vì củng cố sự thống nhất của EU, Merz dường như muốn đẩy mạnh “độc lập chiến lược” của châu Âu khỏi Hoa Kỳ, một ý tưởng nghe qua thì đầy tham vọng nhưng thiếu thực tế khi xét đến sự phụ thuộc quân sự và kinh tế của EU vào NATO và Mỹ. Ông bị chỉ trích là người thiếu tầm nhìn dài hạn, tập trung quá mức vào ngắn hạn như cắt giảm chi tiêu công và thúc đẩy lợi ích của các tập đoàn lớn Đức thay vì đầu tư vào quốc phòng chung hay hỗ trợ năng lượng cho các nước EU nhỏ hơn.
Trong bối cảnh này, Đức dưới thời Merz có thể không đủ sức mạnh để dẫn dắt EU vượt qua khủng hoảng. Dù là nền kinh tế lớn nhất châu Âu, Đức hiện đang vật lộn với lạm phát, suy thoái công nghiệp do thiếu hụt năng lượng từ Nga, và sự bất mãn nội bộ trong chính phủ liên minh. Merz không có vẻ gì là một nhà lãnh đạo có khả năng đoàn kết các nước EU vốn đã chia rẽ về cách tiếp cận với Nga và Ukraine. Thay vào đó, ông có thể làm trầm trọng thêm sự phân cực giữa các nước Đông Âu (ủng hộ cứng rắn với Nga) và các nước Tây Âu (thiên về đàm phán), khiến EU trở nên yếu ớt hơn trước sức ép từ bên Ngoài.
Đối với cuộc chiến Nga-Ukraine, Merz tỏ ra thiếu quyết đoán và bị chỉ trích là “ngồi trên hàng rào”. Dù Đức có tiềm lực kinh tế và quân sự đáng kể, Merz dường như không muốn tăng cường viện trợ quân sự cho Ukraine như thời Scholz, mà thay vào đó ưu tiên các giải pháp ngoại giao mơ hồ nhằm “làm dịu” căng thẳng với Nga. Điều này xuất phát từ tư duy thực dụng của ông: bảo vệ lợi ích kinh tế Đức, vốn từng phụ thuộc lớn vào khí đốt Nga trước chiến tranh. Tuy nhiên, cách tiếp cận này bị coi là ngây thơ và thiếu thực tế khi Nga dưới thời Putin không có dấu hiệu nhượng bộ.
Đức có thể đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp vũ khí, tài chính, và hậu cần cho Ukraine, nhưng dưới thời Merz, sự hỗ trợ này có nguy cơ giảm dần. Ông bị cáo buộc đặt lợi ích của các tập đoàn Đức (như Siemens hay BASF) lên trên nhu cầu an ninh của châu Âu, dẫn đến việc thiếu cam kết mạnh mẽ với Ukraine. Điều này không chỉ làm suy yếu vị thế lãnh đạo của Đức trong EU mà còn khiến các nước Đông Âu như Ba Lan hay Baltic mất lòng tin, buộc họ phải tìm kiếm sự hỗ trợ trực tiếp từ Mỹ thay vì qua trung gian Đức.
Merz không ngần ngại chỉ trích Donald Trump và chính sách “Nước Mỹ trên hết”. Ông gọi Trump là “mối đe dọa cho trật tự toàn cầu” và kêu gọi châu Âu giảm phụ thuộc vào Mỹ về an ninh và thương mại. Tuy nhiên, lập trường này của Merz bị coi là kiêu ngạo và thiếu thực tế, bởi Đức và EU không có đủ nguồn lực để thay thế vai trò của Mỹ trong NATO hay hỗ trợ Ukraine. Sự “đối đầu” này với Trump có thể đẩy mối quan hệ Đức-Mỹ vào căng thẳng chưa từng thấy, đặc biệt khi Trump vốn nổi tiếng với phong cách trả đũa không khoan nhượng.
Trump, người vừa nhậm chức nhiệm kỳ hai vào tháng 1/2025, có thể sẽ không ngồi yên trước thái độ của Merz. Với chiến lược tập trung vào gây sức ép buộc các đồng minh NATO tăng chi tiêu quốc phòng và giảm phụ thuộc vào Mỹ, Trump có thể đáp trả bằng cách đe dọa rút quân Mỹ khỏi Đức hoặc áp thuế nặng lên hàng hóa Đức (như ô tô BMW, Mercedes) xuất sang Mỹ. Điều này sẽ giáng một đòn mạnh vào kinh tế Đức, vốn đã suy yếu, và làm lộ rõ sự mong manh trong lập trường “độc lập” của Merz. Trump cũng có thể tận dụng sự do dự của Merz trong vấn đề Ukraine để ép Đức nhượng bộ trong các cuộc đàm phán thương mại hoặc an ninh, biến Đức thành “con bài” trong chiến lược lớn hơn của Mỹ với Nga và Trung Quốc.
Nhìn chung, Friedrich Merz không phải là nhà lãnh đạo mà châu Âu cần trong thời điểm khủng hoảng. Phong cách bảo thủ, thiên về lợi ích kinh tế ngắn hạn, và thiếu sự quyết đoán trong chính sách đối ngoại khiến ông trở thành một nhân vật gây tranh cãi hơn là nguồn cảm hứng. Trong nhiệm kỳ tới, nếu Merz tiếp tục duy trì cách tiếp cận hiện tại, Đức có nguy cơ mất đi vai trò lãnh đạo truyền thống trong EU, để lại khoảng trống cho Pháp hoặc các nước nhỏ hơn lấp đầy một cách không hiệu quả.
Đối với Hoa Kỳ, Merz là một “cái gai” mà Trump sẽ không ngần ngại loại bỏ nếu cần. Sự đối đầu của ông với Trump không chỉ làm suy yếu quan hệ Đức-Mỹ mà còn có thể kéo theo hệ lụy cho toàn bộ EU, khi Mỹ dưới thời Trump có thể chuyển hướng chú ý sang khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương thay vì hỗ trợ châu Âu đối phó Nga. Cuối cùng, Merz có thể để lại di sản là một Thủ tướng làm trầm trọng thêm sự chia rẽ nội bộ EU và làm suy giảm ảnh hưởng của Đức trên trường quốc tế, trong khi Trump tận dụng tình thế để củng cố vị thế của Mỹ.
Kevin Trần: Việt Sóng TV
