Ngày 21 tháng 1 năm 2025, Tổng thống Donald Trump đã ký một sắc lệnh hành pháp gây chấn động dư luận, chấm dứt quyền công dân theo nơi sinh (birthright citizenship). Quyền này, được bảo đảm bởi Tu chính án thứ 14 của Hiến pháp Hoa Kỳ, đã tồn tại hơn 150 năm, bảo vệ quyền công dân của mọi người sinh ra trên đất Mỹ bất kể tình trạng pháp lý của cha mẹ.
Sắc lệnh của Tổng thống yêu cầu các cơ quan liên bang ngừng cấp quyền công dân cho trẻ em sinh ra trên lãnh thổ Mỹ nếu cha mẹ của chúng không phải là công dân Mỹ hoặc thường trú nhân hợp pháp. Quy định này nhắm vào các trường hợp nhập cư không có giấy tờ hợp pháp, đồng thời cản trở việc trẻ em sinh ra trong các gia đình này tự động trở thành công dân Mỹ.
Ngay sau khi sắc lệnh được ban hành, một liên minh gồm 22 bang do đảng Dân chủ lãnh đạo, cùng thủ đô Washington và một số thành phố lớn, đã nhanh chóng đệ đơn kiện lên tòa án liên bang. Họ cho rằng sắc lệnh này vi phạm Hiến pháp Hoa Kỳ, đặc biệt là điều khoản trong Tu chính án thứ 14 nêu rõ: “Mọi cá nhân sinh ra hoặc nhập tịch tại Hoa Kỳ đều là công dân của Hoa Kỳ và tiểu bang nơi họ cư trú.”
Các tổ chức dân quyền đã lên tiếng mạnh mẽ phản đối sắc lệnh này, lo ngại rằng nó có thể tạo ra một tầng lớp người không quốc tịch và làm gia tăng sự bất bình đẳng xã hội. Nhiều ý kiến cho rằng việc thay đổi định nghĩa về quyền công dân là vấn đề nghiêm trọng, cần được Quốc hội quyết định thay vì sử dụng sắc lệnh hành pháp.
Quyền công dân theo nơi sinh, hay còn gọi là “jus soli,” đã trở thành biểu tượng cho tính bao dung và mở rộng của nước Mỹ. Nguyên tắc này được thông qua năm 1868 sau cuộc Nội chiến, như một phần của nỗ lực bảo vệ quyền lợi của những người từng bị áp bức. Động thái của Tổng thống Trump không chỉ thách thức di sản lịch sử này mà còn đặt ra câu hỏi về tính pháp lý và đạo đức của các chính sách nhập cư hiện đại.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng nguyên tắc quyền công dân theo nơi sinh đã tồn tại những lỗ hổng lớn, trở thành công cụ bị lợi dụng bởi một số cá nhân và quốc gia. Một số trường hợp, đặc biệt từ Trung Quốc, đã nổi lên khi các phụ nữ mang thai cố tình đến Mỹ chỉ để sinh con, nhằm đảm bảo đứa trẻ có quốc tịch Mỹ. Điều này không chỉ đi ngược lại tinh thần của Tu chính án thứ 14 mà còn làm suy giảm giá trị của quyền công dân Mỹ.
Việc sửa đổi này không phải là nhằm từ chối quyền lợi chính đáng của những người nhập cư đã có sự gắn bó lâu dài và đóng góp cho xã hội Mỹ. Thay vào đó, chính sách này nhấn mạnh rằng quốc tịch cần được gắn liền với trách nhiệm và sự cam kết. Nếu cha mẹ đã sống ở Mỹ trong một khoảng thời gian nhất định, trải qua quá trình hợp pháp hóa và chứng minh sự đóng góp của mình, thì con cái họ sinh ra tại Mỹ xứng đáng nhận được quyền công dân.
Chính phủ cần đảm bảo rằng những thay đổi trong chính sách không chỉ phản ánh sự công bằng mà còn bảo vệ giá trị của quốc tịch Mỹ, ngăn chặn mọi hành vi lạm dụng, đồng thời tạo điều kiện cho những người nhập cư hợp pháp xây dựng một tương lai bền vững tại Hoa Kỳ.
Phạm Bạch Nhật: Việt Sóng TV
