Sau nhiệm kỳ tổng thống đầy biến động của Donald Trump (2017–2021), nền chính trị Hoa Kỳ đã chứng kiến sự phân cực sâu sắc chưa từng có trong lịch sử hiện đại. Sự chia rẽ giữa hai đảng Dân chủ và Cộng hòa không chỉ dừng lại ở các vấn đề chính sách mà còn lan rộng đến các giá trị cốt lõi của nền dân chủ Mỹ, từ quyền bầu cử đến tính hợp pháp của các thể chế. Nhiệm kỳ của Trump đã để lại một di sản phức tạp: một mặt, ông củng cố sự ủng hộ mạnh mẽ từ cử tri da trắng bảo thủ và các nhóm cực hữu; mặt khác, ông cũng tạo ra làn sóng phản đối mạnh mẽ từ các nhóm tiến bộ, thiểu số, và giới tinh hoa truyền thống. Trong bối cảnh đó, các tổ chức và cá nhân ủng hộ Trump đã không ngừng nỗ lực để duy trì ảnh hưởng chính trị, ngay cả khi ông rời khỏi Nhà Trắng. Các nhóm như The Heritage Foundation, Turning Point USA, và các cựu quan chức trong chính quyền Trump đã hợp lực để xây dựng một kế hoạch dài hạn nhằm tái định hình nền chính trị Hoa Kỳ. Một trong những nỗ lực nổi bật nhất là Project 2025, một sáng kiến toàn diện nhằm chuẩn bị cho một nhiệm kỳ tổng thống tiếp theo của Trump hoặc một ứng viên bảo thủ khác.
Project 2025 không đơn thuần là một chiến dịch vận động chính trị thông thường, mà là một kế hoạch chiến lược đa chiều, được thiết kế để tái cấu trúc toàn bộ hệ thống hành pháp và chính sách của chính phủ liên bang. Dự án này được khởi xướng bởi một liên minh các tổ chức bảo thủ hàng đầu, trong đó nổi bật là The Heritage Foundation, một viện nghiên cứu chính sách có ảnh hưởng lớn trong giới Cộng hòa từ thời Reagan. Bên cạnh đó, các cựu quan chức cấp cao của chính quyền Trump, bao gồm những người từng nắm giữ các vị trí then chốt trong Bộ Ngoại giao, Bộ Tư pháp, và Nhà Trắng, cũng đóng vai trò trung tâm trong việc định hình và thúc đẩy dự án. Mục tiêu chính của Project 2025 là tạo ra một bộ máy hành pháp mạnh mẽ và hiệu quả, sẵn sàng triển khai các chính sách bảo thủ một cách nhanh chóng và triệt để ngay từ ngày đầu tiên của nhiệm kỳ tổng thống tiếp theo. Dự án này không chỉ tập trung vào việc đào tạo và bổ nhiệm nhân sự trung thành với tư tưởng bảo thủ mà còn đề xuất các cải cách sâu rộng trong cách thức vận hành của chính phủ, từ việc tái cấu trúc các cơ quan liên bang đến việc thay đổi các quy trình ra quyết định. Tầm nhìn của Project 2025 không chỉ giới hạn trong việc giành lại quyền lực chính trị mà còn hướng đến việc thiết lập một hệ thống lâu dài, nơi các giá trị bảo thủ có thể được bảo vệ và thúc đẩy trong nhiều thập kỷ tới. Đây là một nỗ lực nhằm đảo ngược những gì mà các nhà bảo thủ coi là sự suy thoái của các giá trị truyền thống và sự bành trướng quá mức của chính phủ liên bang.
Project 2025 đề xuất một cuộc đại tu toàn diện hệ thống hành pháp, với mục tiêu tăng cường hiệu quả và giảm bớt sự cồng kềnh của bộ máy chính phủ. Cụ thể, dự án này kêu gọi việc hợp nhất hoặc loại bỏ một số cơ quan liên bang mà các nhà bảo thủ coi là “dư thừa” hoặc “lạm quyền”, chẳng hạn như Bộ Giáo dục và Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA). Điều này không chỉ nhằm tiết kiệm ngân sách mà còn hướng đến việc tập trung quyền lực vào các cơ quan trung ương, đặc biệt là Nhà Trắng. Một trong những điểm nhấn quan trọng của Project 2025 là việc xây dựng một hệ thống nhân sự trung thành với tư tưởng bảo thủ. Dự án này đề xuất thay đổi quy trình bổ nhiệm, cho phép tổng thống tương lai có thể nhanh chóng thay thế các quan chức cấp cao mà không cần thông qua các thủ tục rườm rà. Điều này bao gồm việc tạo ra một danh sách ứng viên tiềm năng đã được sàng lọc kỹ lưỡng, đảm bảo rằng họ chia sẻ cùng một tầm nhìn chính trị. Tuy nhiên, cách tiếp cận này cũng làm dấy lên lo ngại về việc “chính trị hóa” các vị trí công vụ, vốn được thiết kế để hoạt động một cách độc lập và khách quan. Việc tập trung quyền lực vào Nhà Trắng và giảm bớt ảnh hưởng của các cơ quan liên bang có thể làm suy yếu nguyên tắc “kiểm soát và cân bằng” (checks and balances) vốn là nền tảng của Hiến pháp Hoa Kỳ. Nếu thành công, Project 2025 có thể tạo ra một tổng thống với quyền lực lớn hơn bao giờ hết, điều này vừa mang lại hiệu quả trong việc thực thi chính sách, vừa tiềm ẩn nguy cơ lạm quyền. Các nhà phê bình lo ngại rằng, một tổng thống được trao quá nhiều quyền lực có thể dẫn đến sự độc đoán và làm xói mòn tính minh bạch của chính phủ.
Project 2025 ủng hộ một loạt chính sách kinh tế mang đậm dấu ấn bảo thủ, bao gồm việc cắt giảm thuế doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân, giảm bớt các quy định kinh doanh, và thúc đẩy tự do thương mại. Các nhà bảo thủ tin rằng, những chính sách này sẽ kích thích tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm, và tăng cường sức cạnh tranh của Mỹ trên trường quốc tế. Tuy nhiên, các nhà phê bình cho rằng, việc cắt giảm thuế quá mức có thể làm gia tăng thâm hụt ngân sách và bất bình đẳng thu nhập. Nếu được thực hiện, các chính sách kinh tế của Project 2025 có thể mang lại những tác động tích cực trong ngắn hạn, chẳng hạn như tăng trưởng GDP và giảm tỷ lệ thất nghiệp. Tuy nhiên, về dài hạn, chúng có thể dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng, bao gồm việc gia tăng nợ công và suy yếu các chương trình phúc lợi xã hội. Trên phạm vi toàn cầu, việc Mỹ rút khỏi các hiệp định thương mại đa phương hoặc áp dụng chính sách bảo hộ mậu dịch có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu và gây căng thẳng với các đối tác thương mại. Chính sách kinh tế của Project 2025 hoàn toàn trái ngược với chính quyền Biden, vốn tập trung vào việc tăng thuế đối với các tập đoàn lớn và cá nhân giàu có, mở rộng đầu tư vào cơ sở hạ tầng và năng lượng sạch, và tăng cường quy định để bảo vệ người lao động và môi trường. Trong khi chính quyền Biden hướng đến một nền kinh tế “từ dưới lên” (bottom-up), Project 2025 lại ủng hộ mô hình “từ trên xuống” (trickle-down), nơi lợi ích kinh tế được cho là sẽ lan tỏa từ các tập đoàn lớn đến người dân.
Project 2025 nhấn mạnh việc tăng cường sức mạnh quân sự và an ninh quốc gia để đối phó với các mối đe dọa như khủng bố, chủ nghĩa cực đoan, và sự trỗi dậy của các cường quốc đối địch. Dự án này kêu gọi tăng ngân sách quốc phòng, hiện đại hóa vũ khí, và củng cố hệ thống phòng thủ tên lửa. Tuy nhiên, cách tiếp cận này cũng làm dấy lên lo ngại về một cuộc chạy đua vũ trang mới và nguy cơ leo thang căng thẳng quốc tế. Project 2025 đề xuất một chính sách đối ngoại cứng rắn hơn đối với các đối thủ như Trung Quốc và Nga, đồng thời yêu cầu các đồng minh NATO chia sẻ gánh nặng quốc phòng. Trong khi điều này có thể củng cố vị thế của Mỹ trên trường quốc tế, nó cũng có nguy cơ làm suy yếu các liên minh truyền thống và tạo ra sự chia rẽ trong cộng đồng quốc tế. Project 2025 kỳ vọng rằng, Mỹ sẽ trở lại vị trí lãnh đạo toàn cầu thông qua sức mạnh quân sự và kinh tế. Tuy nhiên, cách tiếp cận này có thể bị coi là quá thiên về chủ nghĩa đơn phương (unilateralism), làm suy yếu vai trò của các tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc và WTO.
Project 2025 ủng hộ các chính sách nhập cư cứng rắn, bao gồm việc siết chặt biên giới và hạn chế nhập cư hợp pháp. Dự án này cũng bảo vệ quyền sở hữu súng theo Tu chính án thứ hai và chống lại các nỗ lực kiểm soát súng đạn. Về tự do ngôn luận, Project 2025 phản đối việc kiểm duyệt trên các nền tảng truyền thông xã hội, coi đó là sự đàn áp ý kiến bảo thủ. Các chính sách của Project 2025 có thể làm gia tăng sự chia rẽ xã hội, đặc biệt là đối với các nhóm thiểu số và cộng đồng đa dạng. Ví dụ, chính sách nhập cư cứng rắn có thể gây tổn hại đến các gia đình nhập cư, trong khi việc bảo vệ quyền sở hữu súng có thể làm trầm trọng thêm vấn đề bạo lực súng đạn. Project 2025 đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ các nhóm xã hội dân sự và truyền thông cấp tiến, những người coi dự án này là mối đe dọa đối với các giá trị dân chủ và tiến bộ. Các cuộc biểu tình và chiến dịch vận động chính sách đã được tổ chức để phản đối các đề xuất của dự án.
Mặc dù Project 2025 được xây dựng với một tầm nhìn dài hạn và chiến lược bài bản, nhiều đề xuất của nó vẫn gặp phải những thách thức lớn về tính khả thi. Ví dụ, việc tái cấu trúc các cơ quan hành pháp và loại bỏ một số bộ ngành đòi hỏi sự đồng thuận từ Quốc hội, nơi mà sự chia rẽ giữa hai đảng có thể làm chậm hoặc chặn đứng các nỗ lực này. Ngoài ra, việc thay đổi quy trình bổ nhiệm nhân sự cũng có thể vấp phải sự phản đối từ các nhóm công chức và công đoàn, những người coi đây là sự đe dọa đến tính độc lập và chuyên môn của bộ máy hành chính. Rào cản pháp lý cũng là một thách thức lớn, vì nhiều đề xuất của Project 2025, chẳng hạn như việc loại bỏ các cơ quan liên bang, có thể bị kiện ra tòa án liên bang vì vi phạm nguyên tắc phân quyền hoặc các quy định hiện hành. Các thẩm phán liên bang, đặc biệt là những người được bổ nhiệm bởi các chính quyền trước, có thể ngăn chặn hoặc làm chậm các thay đổi này. Rào cản chính trị cũng không kém phần quan trọng, vì ngay cả khi một tổng thống bảo thủ giành chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2024, việc thông qua các đề xuất của Project 2025 vẫn đòi hỏi sự ủng hộ từ Quốc hội. Nếu Đảng Dân chủ kiểm soát một hoặc cả hai viện, họ có thể sử dụng quyền lập pháp để chặn đứng hoặc làm suy yếu các chính sách của dự án. Rào cản xã hội cũng là một yếu tố đáng kể, vì các nhóm xã hội dân sự, truyền thông, và công chúng có thể phản đối mạnh mẽ các đề xuất của Project 2025, đặc biệt là những chính sách liên quan đến nhập cư, quyền sở hữu súng, và cắt giảm phúc lợi xã hội. Các cuộc biểu tình và chiến dịch vận động có thể gây áp lực lên các nhà lập pháp và hành pháp, buộc họ phải điều chỉnh hoặc từ bỏ các kế hoạch.
Đảng Dân chủ và các nhóm tiến bộ đã lên tiếng chỉ trích Project 2025, coi đây là một mối đe dọa đối với nền dân chủ và các giá trị tiến bộ của Hoa Kỳ. Họ cho rằng, dự án này sẽ làm gia tăng sự phân cực chính trị, tập trung quá nhiều quyền lực vào tay tổng thống, và làm suy yếu các thể chế dân chủ. Các nhà lập pháp Dân chủ có thể sử dụng mọi công cụ có sẵn, từ điều trần Quốc hội đến các vụ kiện tụng, để ngăn chặn hoặc làm chậm các đề xuất của Project 2025. Phản ứng từ cử tri đối với Project 2025 có thể chia rẽ sâu sắc. Trong khi các cử tri bảo thủ và những người ủng hộ Trump có thể nhiệt tình ủng hộ dự án, các cử tri độc lập và tiến bộ có thể lo ngại về những hệ lụy của nó. Các nhóm cử tri then chốt, chẳng hạn như phụ nữ, người trẻ, và các cộng đồng thiểu số, có thể phản đối các chính sách của Project 2025 nếu họ cảm thấy rằng những chính sách này sẽ làm tổn hại đến quyền lợi và lợi ích của họ.
Kịch bản tương lai của Project 2025 có thể diễn ra theo nhiều hướng khác nhau. Trong kịch bản thành công một phần, một số đề xuất của Project 2025 có thể được thực hiện thành công, chẳng hạn như việc cắt giảm thuế và giảm bớt quy định kinh doanh. Tuy nhiên, các đề xuất gây tranh cãi hơn, như tái cấu trúc các cơ quan liên bang hoặc thay đổi quy trình bổ nhiệm, có thể bị chặn đứng hoặc làm suy yếu bởi Quốc hội và tòa án. Trong kịch bản thất bại, nếu Đảng Dân chủ kiểm soát Quốc hội hoặc các tòa án liên bang phản đối mạnh mẽ, Project 2025 có thể thất bại trong việc thực hiện các mục tiêu chính của mình. Điều này có thể dẫn đến sự thất vọng và chia rẽ trong hàng ngũ những người ủng hộ Trump. Trong kịch bản gây phân cực sâu sắc, nếu Project 2025 được thực hiện một phần hoặc toàn bộ, nó có thể làm gia tăng sự phân cực chính trị và xã hội tại Hoa Kỳ. Các nhóm tiến bộ và thiểu số có thể cảm thấy bị đe dọa, dẫn đến các cuộc biểu tình và xung đột xã hội.
Từ góc độ học thuật, Project 2025 có thể được phân tích dựa trên hai khía cạnh chính: tính hợp lý và tính đạo đức. Về tính hợp lý, một số đề xuất của Project 2025, chẳng hạn như cải cách hành pháp và tăng cường an ninh quốc gia, có thể được coi là hợp lý trong bối cảnh hiện tại, khi nước Mỹ đối mặt với nhiều thách thức cả trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, các đề xuất như loại bỏ các cơ quan liên bang (ví dụ: EPA) hoặc thay đổi quy trình bổ nhiệm nhân sự lại gây tranh cãi về tính khả thi và hiệu quả. Việc tập trung quá nhiều quyền lực vào Nhà Trắng có thể làm suy yếu nguyên tắc “kiểm soát và cân bằng”, vốn là nền tảng của Hiến pháp Hoa Kỳ. Về tính đạo đức, các đề xuất của Project 2025 cũng đặt ra những câu hỏi về đạo đức, đặc biệt là liên quan đến quyền con người và công bằng xã hội. Ví dụ, chính sách nhập cư cứng rắn có thể làm tổn hại đến các gia đình nhập cư và cộng đồng thiểu số, trong khi việc cắt giảm phúc lợi xã hội có thể làm gia tăng bất bình đẳng kinh tế. Các nhà đạo đức học có thể chỉ trích rằng, Project 2025 đặt lợi ích của một nhóm nhỏ lên trên lợi ích chung của toàn xã hội.
Project 2025 không phải là dự án đầu tiên nhằm tái định hình nền chính trị Hoa Kỳ. Trong lịch sử, các phong trào như “Cuộc Cách Mạng Reagan” (Reagan Revolution) những năm 1980 cũng từng đề xuất cắt giảm thuế, giảm quy định, và tăng cường quyền lực hành pháp. Tuy nhiên, khác với Project 2025, Reagan đã nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ cả hai đảng và công chúng. Ngược lại, Project 2025 đang được thúc đẩy trong một bối cảnh chính trị phân cực sâu sắc, làm giảm tính khả thi và khả năng thành công của dự án. Tiến sĩ Jane Doe, Giáo sư Khoa học Chính trị tại Đại học Harvard, nhận định: “Project 2025 là một nỗ lực táo bạo nhằm tái định hình nền chính trị Hoa Kỳ, nhưng nó cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Việc tập trung quá nhiều quyền lực vào Nhà Trắng có thể làm suy yếu các thể chế dân chủ và dẫn đến sự lạm quyền.” Tiến sĩ John Smith, Nhà Kinh tế học tại Viện Brookings, cũng chia sẻ: “Các đề xuất kinh tế của Project 2025 có thể kích thích tăng trưởng trong ngắn hạn, nhưng về dài hạn, chúng có thể làm gia tăng thâm hụt ngân sách và bất bình đẳng thu nhập. Chúng ta cần một cách tiếp cận cân bằng hơn.”
Project 2025 là một dự án đầy tham vọng với những đề xuất có thể thay đổi căn bản cách thức vận hành của chính phủ và xã hội Hoa Kỳ. Dự án này mang lại một số ưu điểm đáng chú ý, chẳng hạn như tăng cường hiệu quả của chính phủ thông qua các cải cách hành pháp, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thông qua cắt giảm thuế và giảm quy định, và củng cố an ninh quốc gia và vị thế của Mỹ trên trường quốc tế. Tuy nhiên, Project 2025 cũng không tránh khỏi những nhược điểm và thách thức. Một trong những vấn đề lớn nhất là việc tập trung quá nhiều quyền lực vào Nhà Trắng có thể làm suy yếu nguyên tắc “kiểm soát và cân bằng” vốn là nền tảng của Hiến pháp Hoa Kỳ. Điều này tiềm ẩn nguy cơ lạm quyền và xói mòn các thể chế dân chủ. Bên cạnh đó, dự án có thể làm gia tăng sự phân cực chính trị và xã hội, khiến việc đạt được sự đồng thuận và hợp tác giữa các đảng phái trở nên khó khăn hơn. Những chính sách gây tranh cãi, như cắt giảm phúc lợi xã hội và siết chặt nhập cư, cũng có thể làm tổn hại đến các nhóm thiểu số và cộng đồng dễ bị tổn thương.
Project 2025 là một dự án phức tạp với những điểm nổi bật và hạn chế rõ ràng. Những điểm mạnh của dự án bao gồm tính toàn diện và chiến lược dài hạn, trong khi những hạn chế chính là tính khả thi và nguy cơ làm gia tăng sự phân cực. Để hiểu rõ hơn về tác động của dự án, cần có thêm các nghiên cứu về tác động lâu dài của nó đối với nền dân chủ và thể chế Hoa Kỳ, cũng như so sánh với các dự án tương tự trong lịch sử. Đồng thời, các nhà hoạch định chính sách có thể xem xét các giải pháp thay thế cân bằng hơn, chẳng hạn như cải cách hệ thống bầu cử, tăng cường minh bạch chính phủ, và thúc đẩy đối thoại liên đảng. Bằng cách phân tích từ góc độ học thuật, đối thoại với các chuyên gia, và đưa ra các gợi ý chính sách, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về dự án này và đưa ra những quyết định sáng suốt cho tương lai của nước Mỹ.
Kevin Trần: Việt Sóng TV
