Ngày 02 tháng 02 năm 2025, tờ Global Times của Trung Quốc đã tập hợp các bộ trưởng và lãnh đạo doanh nghiệp để lên án mức thuế 10% mà Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump áp đặt lên hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, dự kiến có hiệu lực từ ngày 04 tháng 02. Trong một tuyên bố chính thức, Bộ Ngoại giao Trung Quốc khẳng định rằng các biện pháp thuế quan của Mỹ vi phạm nghiêm trọng các quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và sẽ không mang lại lợi ích cho bất kỳ bên nào.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc nhấn mạnh: “Lập trường của Trung Quốc là kiên định và nhất quán. Chiến tranh thương mại và thuế quan không có người chiến thắng. Việc Mỹ đơn phương tăng thuế vi phạm nghiêm trọng các quy định của WTO. Hành động này không thể giải quyết các vấn đề nội địa của Mỹ và quan trọng hơn, không mang lại lợi ích cho cả hai bên, chưa kể đến toàn thế giới.” Bộ Ngoại giao cũng khẳng định rằng Trung Quốc có “một trong những chính sách kiểm soát ma túy nghiêm ngặt và toàn diện nhất thế giới,” do đó, cuộc khủng hoảng fentanyl là “vấn đề của Mỹ,” không phải của Trung Quốc. Fentanyl là một trong những lý do chính mà Trump đưa ra để biện minh cho việc áp thuế.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết: “Mỹ nên giải quyết cuộc khủng hoảng fentanyl một cách khách quan và hợp lý, thay vì sử dụng thuế quan để gây áp lực lên các quốc gia khác. Các biện pháp thuế quan bổ sung không mang tính xây dựng và sẽ làm suy yếu hợp tác trong tương lai về kiểm soát ma túy.”
Bộ Thương mại Trung Quốc (MOFCOM) cũng tuyên bố rằng họ sẽ kiện các biện pháp thuế quan của Trump lên WTO và sẽ “áp dụng các biện pháp đối phó tương ứng để bảo vệ quyền lợi của mình.” MOFCOM nhấn mạnh: “Trung Quốc cực kỳ bất bình và kiên quyết phản đối các biện pháp thuế quan mà Mỹ áp đặt lên hàng hóa Trung Quốc.” Bộ này kêu gọi Mỹ “sửa chữa các hành động sai trái, gặp gỡ phía Trung Quốc, đối mặt trực tiếp với các vấn đề, tham gia đối thoại thẳng thắn, tăng cường hợp tác và quản lý các bất đồng trên cơ sở bình đẳng, cùng có lợi và tôn trọng lẫn nhau.”
Các ý kiến tương tự cũng được đưa ra bởi Hội đồng Xúc tiến Thương mại Quốc tế Trung Quốc (CCPIT) và Bộ Công an. Cả hai cơ quan này đều khẳng định rằng Trung Quốc không liên quan đến dòng chảy fentanyl vào Mỹ. Một phát ngôn viên của Bộ Công an cho biết: “Nguyên nhân gốc rễ của cuộc khủng hoảng fentanyl tại Mỹ nằm ở chính nước Mỹ. Giảm nhu cầu ma túy trong nước và tăng cường hợp tác thực thi pháp luật mới là giải pháp cơ bản.”
Trong một bài xã luận đăng trên Global Times, Giáo sư Ji Wenhua từ Đại học Kinh tế và Thương mại Quốc tế Bắc Kinh cho rằng các biện pháp thuế quan của Trump vi phạm nguyên tắc “Tối huệ quốc” (MFN) mà Trung Quốc được hưởng theo quy định của WTO. Ông Ji lập luận: “Các biện pháp thuế quan bổ sung của Mỹ đối với Canada, Mexico và Trung Quốc mang tính phân biệt đối xử rõ rệt. Việc áp thuế cao đối với hàng hóa từ các quốc gia cụ thể và loại trừ hàng hóa Trung Quốc khỏi mức thuế dành cho các thành viên WTO khác rõ ràng vi phạm nguyên tắc MFN.”
Tuy nhiên, Giáo sư Ji cũng thừa nhận rằng WTO cho phép các ngoại lệ đối với thuế quan đơn phương trong trường hợp “đe dọa sức khỏe cộng đồng hoặc an ninh quốc gia,” điều này giải thích tại sao tất cả các quan chức và nhà bình luận Trung Quốc đều phủ nhận mạnh mẽ việc Trung Quốc có liên quan đến cuộc khủng hoảng fentanyl. Ông kết luận bằng cách dự đoán rằng các biện pháp thuế quan của Trump sẽ “phản tác dụng” bằng cách làm tăng giá hàng nhập khẩu, gây áp lực lên người tiêu dùng Mỹ và làm giảm khả năng cạnh tranh của các công ty Mỹ trên toàn cầu.
Cổ phiếu của Apple đã giảm 3% vào ngày 03 tháng 02 do lo ngại rằng các biện pháp thuế quan của Trump sẽ làm tăng chi phí trong chuỗi cung ứng của công ty tại Trung Quốc. Chỉ có Tesla của Elon Musk chứng kiến mức giảm giá trị thị trường lớn hơn trong ngày giao dịch cuối cùng trước khi thuế quan có hiệu lực. Apple thực tế đã có những bước đi để đa dạng hóa chuỗi cung ứng từ thời chính quyền Trump đầu tiên, chuyển một số dây chuyền lắp ráp sản phẩm sang Việt Nam, Malaysia và Ấn Độ. Một số nhà phân tích dự đoán rằng Apple có thể hạn chế thiệt hại về lợi nhuận xuống dưới 1% mà không cần tăng giá cho người tiêu dùng bằng cách chuyển nhiều sản xuất hơn sang các quốc gia khác mà họ đã chọn để “giảm rủi ro” khỏi chuỗi cung ứng Trung Quốc.
Nếu các công ty khác làm theo, các biện pháp thuế quan của Trump có thể có tác động thúc đẩy phong trào “giảm rủi ro” khỏi Trung Quốc trong ngắn hạn. Phản ứng của các nhà bình luận và quan chức Trung Quốc đối với sự phát triển như vậy có lẽ sẽ ít tự mãn và kiêu ngạo hơn nhiều.
iệc Trung Quốc tuyên bố kiện lên WTO về các biện pháp thuế quan của Mỹ đặt ra câu hỏi lớn về khả năng thành công của vụ kiện này. WTO là một tổ chức quốc tế được thiết lập để giải quyết các tranh chấp thương mại giữa các quốc gia thành viên dựa trên các quy tắc và nguyên tắc đã được thiết lập. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện tại, khả năng Trung Quốc thắng kiện không phải là điều chắc chắn, và kết quả sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố phức tạp.
Trung Quốc có cơ sở pháp lý để kiện Mỹ tại WTO dựa trên nguyên tắc “Tối huệ quốc” (MFN), theo đó các thành viên WTO không được phân biệt đối xử trong việc áp dụng thuế quan. Các biện pháp thuế quan của Mỹ đối với Trung Quốc có thể bị coi là vi phạm nguyên tắc này, đặc biệt khi Mỹ áp dụng mức thuế cao hơn so với các quốc gia khác. Tuy nhiên, WTO cũng cho phép các ngoại lệ trong trường hợp “đe dọa sức khỏe cộng đồng hoặc an ninh quốc gia,” điều mà Mỹ có thể sử dụng để biện minh cho các biện pháp của mình.
Một yếu tố quan trọng khác là sự phức tạp trong cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO. Hiện nay, WTO đang đối mặt với khủng hoảng nội bộ do việc Mỹ từ chối bổ nhiệm thẩm phán mới cho Cơ quan Phúc thẩm, khiến cơ quan này gần như tê liệt. Điều này có thể làm chậm trễ quá trình giải quyết vụ kiện của Trung Quốc, thậm chí khiến vụ kiện bị đình trệ vô thời hạn. Nếu vụ kiện không được giải quyết kịp thời, Trung Quốc có thể sẽ phải tìm cách đàm phán trực tiếp với Mỹ thay vì dựa vào cơ chế của WTO.
Trong khối WTO, Mỹ và Liên minh Châu Âu (EU) là hai thực thể có tiếng nói mạnh mẽ nhất. Mỹ, với tư cách là nền kinh tế lớn nhất thế giới và là một trong những quốc gia sáng lập WTO, có ảnh hưởng đáng kể đến các quyết định và chính sách của tổ chức này. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, Mỹ đã tỏ ra không hài lòng với WTO và thậm chí đe dọa rút khỏi tổ chức nếu không có cải cách phù hợp với lợi ích của mình. Điều này khiến vai trò của Mỹ trong WTO trở nên phức tạp và khó đoán định.
EU, với tư cách là một khối thương mại lớn, cũng có ảnh hưởng đáng kể trong WTO. Tuy nhiên, EU thường đóng vai trò trung gian và ủng hộ các giải pháp đa phương, điều này có thể khiến họ không hoàn toàn đứng về phía Mỹ hoặc Trung Quốc trong vụ kiện này. Các quốc gia đang phát triển, bao gồm Trung Quốc, cũng đang ngày càng có tiếng nói mạnh mẽ hơn trong WTO, nhưng họ vẫn phải đối mặt với sự cạnh tranh và áp lực từ các nền kinh tế lớn.
Nếu Trung Quốc tiến hành kiện tại WTO, Mỹ có thể sẽ phản ứng bằng cách tiếp tục bảo vệ các biện pháp thuế quan của mình dựa trên lý do an ninh quốc gia và sức khỏe cộng đồng. Mỹ có thể lập luận rằng việc áp thuế là cần thiết để ngăn chặn dòng chảy fentanyl vào nước này, một vấn đề mà họ coi là mối đe dọa nghiêm trọng. Ngoài ra, Mỹ có thể tìm cách trì hoãn quá trình giải quyết tranh chấp bằng cách từ chối hợp tác với cơ chế phúc thẩm của WTO, điều mà họ đã làm trong những năm gần đây.
Mỹ cũng có thể áp dụng các biện pháp trả đũa nếu WTO đưa ra phán quyết bất lợi. Chẳng hạn, Mỹ có thể đe dọa rút khỏi WTO hoặc từ chối tuân thủ các phán quyết của tổ chức này. Điều này sẽ làm gia tăng căng thẳng trong hệ thống thương mại toàn cầu và có thể dẫn đến sự suy yếu của WTO như một tổ chức quốc tế.
Trong bối cảnh hiện tại, khả năng Trung Quốc thắng kiện tại WTO là không chắc chắn và phụ thuộc vào nhiều yếu tố phức tạp, bao gồm cả chính trị nội bộ của WTO và phản ứng của Mỹ. Dù Trung Quốc có cơ sở pháp lý để kiện, việc Mỹ sử dụng lý do an ninh quốc gia và sức khỏe cộng đồng có thể khiến vụ kiện trở nên khó giải quyết. Hơn nữa, sự tê liệt của Cơ quan Phúc thẩm WTO có thể làm chậm trễ hoặc thậm chí vô hiệu hóa quá trình giải quyết tranh chấp.
Cuối cùng, vụ kiện này có thể sẽ làm gia tăng căng thẳng thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới và đặt ra thách thức lớn cho hệ thống thương mại đa phương. Trong khi Trung Quốc tìm cách bảo vệ lợi ích của mình thông qua WTO, Mỹ có thể sẽ tiếp tục theo đuổi các chính sách cứng rắn nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia. Kết quả cuối cùng có thể sẽ phụ thuộc vào khả năng đàm phán và thỏa hiệp giữa hai bên, thay vì một phán quyết rõ ràng từ WTO.
Ngọc Lê: Việt Sóng TV
